Araştırma Projeleri
Antik Pamphylia (Tüm Kabileler Ülkesi) bölgesinin en önemli kentlerinden biri olan Perge, günümüz Aksu ilçesinde, Aksu (antik Kestros) nehrinin batısında, Antalya ilinin 18 km. kuzeybatısında, Akdeniz’den 11 km. içeride yer almaktadır. Perge’nin M.Ö. 5. binyıla tarihlenen en erken buluntuları akropoliste (yukarı şehir) bulunmuştur. Akropoliste yapılan arkeolojik araştırmalar neticesinde, M.Ö. 3. binyıldan itibaren kesintisiz bir yerleşim olduğu kanıtlanmıştır. Hitit İmparatorluğu’nun başkenti Hattusas’da (bugünkü Boğazköy) bulunmuş yazıtlı bir bronz levhada, Kastaraya (Kestros:Aksu) kıyısındaki Parha isimli bir kentten bahsedilir. Söz konusu kent antik dönemde Perge adıyla anılan kentin öncüsü olmalıdır. Bu kanıt, Perge’nin M.Ö. 13. yüzyıldan itibaren bir yerleşim olarak var olmasıyla desteklenir.
M.Ö. 1. yüzyılda yaşamış ünlü coğrafyacı Strabon’a göre Perge, Troia Savaşı’ndan sonra Mopsos ve Kalkhas’ın önderliğindeki Akhalar tarafından kurulmuştur. Bu efsanevi kurucular Perge ve Pamphylia’ya yapılmış tarihi bir göçe işaret etmektedir. Kolonistler çok yüksek ihtimalle kentin yerli halkıyla kaynaşmış ve önceden var olan bir yerleşimin- olasılıkla Parha’nın- gelişimine katkıda bulunmuşlardı. M.Ö. 1. binyılın ortalarında kent, Lydia Krallığı ve Pers İmparatoluğu’nun egemenliğinde kalmıştır. Perge M.Ö. 5. yüzyıl esnasında kültürel anlamda yoğun Yunan etkisine uğramıştır.
Büyük İskender’in M.Ö. 334’deki Doğu seferi ile Makedon Krallığı’na katılan kent, daha sonra çeşitli Hellenistik krallıkların hakimiyetine girmiştir. Hellenistik Dönem boyunca kentin akropolisindeki yerleşim karakteristik bir Yunan kentine dönüşmüştür. Kent bu dönemin sonlarına doğru güneyindeki ovaya doğru yayılmış ve aşağı kent surlarla çevrilmiştir. Aşağı kentin güneyinde arkasında oval bir avlusu olan, anıtsal yuvarlak kuleli bir kapı inşa edilmiştir. Daha sonra Roma hakimiyetine giren Perge, Roma İmparatorluk Dönemi’ndeki barış ortamından yararlanarak gelişmiştir. Pax Romana (Roma Barışı) olarak adlandırılan, M.S. 1.-2. yüzyıllarda artık bir savunma sistemine gerek kalmamış ve kent surların dışına, güneye doğru yeni yapılarla büyümüştür. Perge için en görkemli zamanlar, Roma hakimiyetinin sürdüğü M.S. 2. ve 3. yüzyılın ilk yarısı olmuştur.
Bugün kentte görülebilen birçok yapı bu dönemde inşa edilmiştir. Tiyatro, stadion, macellum/agora, hamamlar, çeşme yapıları, sütunlu caddeler ve nekropolis bu dönemin ihtişamını yansıtır. M.S. 3. yüzyılın ikinci yarısı ve 4. yüzyıllarda, Pamphylia’nın kuzeyinde bulunan İsaurialılar’ın, Roma’nın azalan gücüne paralel olarak artan sürekli isyanlarıyla bölgenin parlak günleri geride kalmıştır. Bunun sonucu olarak, M.S. 4. yüzyılda kentin güneye doğru gelişen kısmı yeni bir surla çevrilmiştir. Konutlar, akropolis ve aşağı şehirdeki üç büyük Hıristiyan bazilikası, M.S. 5-6. yüzyıllarda kentin son bir canlanma yaşadığını göstermektedir. Bizans Dönemi’nde bir piskoposluk merkezi olarak yine de önemli bir konumda bulunan kent, M.S. 7. yüzyıldaki Arap saldırılarıyla iyice küçülmüş ancak varlığını M.S. 10 yüzyıla kadar sürdürmüştür.
Perge’deki kazı ve restorasyon çalışmaları, İstanbul Üniversitesi adına Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel tarafından 1946’da başlamıştır. Prof. Dr. A.M. Mansel’in ölümünün ardından, kazı başkanlığını 1975-1988 yılları arasında Prof. Dr. Jale İnan üstlenmiştir. Kazı ve restorasyon çalışmaları 1988 yılından itibaren Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu tarafından yürütülmektedir. 1946-1988 yılları arasında, yuvarlak kuleli ve avlulu Hellenistik Kapı, sütunlu cadde, çeşmeler, macellum/agora, hamamlar ve tiyatro gibi kentin daha çok anıtsal kamusal yapılarında kazılar yapılmıştır. Bu kazılarda yüksek kaliteli ve iyi korunmuş, çok sayıda heykeller bulunmuş olup, bunlar bugün Antalya Müzesi’nde sergilenmekte ve Perge’de bir heykeltraşlık okulunun varlığına işaret etmektedirler. Bundan dolayı, söz konusu yapıları ve kaliteli heykelleri üreten Pergelilerin yaşadıkları yerler ve sosyal hayatı hakkında soruları yanıtlamak amacıyla, 1988-1998 yıllarında kentin konut alanı kazılmıştır. 1994-2004 yılları arasında kentin akropolisinde Roma öncesi Perge isimli bir araştırma projesi yürütülmüştür. Ayrıca Pergelilerin ölüm ile ilgili uygulamalarını ve inançlarını anlayabilmek amacıyla Batı Nekropolis’te 1996 yılında başlatılan düzenli kazılar devam etmektedir. Batı Nekropolis kazılarıyla anıtsal mezarları da içeren çok çeşitli tipte mezar yapıları, lahitler ve mezar eşyaları bulunmuştur. Bunlar kentin o dönemdeki zenginliğini gösteren bulgulardır.
Merkezin Tarihçesi
Türkiye’de Arkeoloji biliminin kurucuları ve duayenlerinlerinden Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL, 1943 yılında yaklaşık şimdiki Antalya İlinin ovalık kısmını kapsayan antik Pamphylia bölgesine yaptığı arkeolojik araştırmaları kapsamlı bir raporla Türk Tarih Kurumu’na sunmuştur. Bu rapor sonucu bölgenin arkeolojik zenginliğini ortaya çıkarmak amacıyla, Türk Tarih Kurumu’nun öncülüğünde 1946 yılında ilk kazı Perge antik kentinde Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL başkanlığında başlatılmıştır. 1947 yılında Side antik kentinde de başlatılan arkeolojik çalışmalar kısa sürede çok başarılı sonuçlar vererek süreklilik kazanmıştır. 1954 yılında Antalya’da düzenlenen Üniversite Haftası’nda yapılan çalışmaların önemini takdir eden dönemin İstanbul Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Fahir YEŞİLÇAY’ın teşvik ve yardımlarıyla, 1955 yılında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne bağlı tüzel kişiliğe ve bağımsız bütçeye sahip Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları İstasyonu (şimdiki Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları Merkezi) kurulmuştur. Böylece, daha geniş olanaklarla İstanbul Üniversitesi’nin Antalya Bölgesi’nde konumlanan çeşitli antik kentlerdeki araştırmaları, daha geniş olanaklarla İstanbul Üniversitesi’ne mensup akademisyen ve öğrenciler ile bugüne kadar başarıyla sürmüştür. Merkez Müdürlüğü, 1954-1974’de Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL; 1974-1983’de Prof. Dr. Jale İNAN; 1983-2010’de Prof. Dr. Haluk ABBASOĞLU tarafından yürütülmüştür; 2010-2014 yılları arasında Prof. Dr. İnci DELEMEN tarafından yürütülen Merkez Müdürlüğü, 2014 yılından itibaren Prof.Dr.Sedef Çokay-Kepçe’ye devredilmiştir.
Merkezin Amaçları
T.C. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Antalya Bölgesi Arkeolojik Araştırmalar Merkezi, Antalya İli ve çevresindeki zengin arkeolojik varlığı kazılar ve yüzey araştırmalarıyla çağdaş teknolojik ilerlemelerden yararlanarak incelemek, araştırma sonuçlarını ulusal ve uluslararası yayınlarla bilim dünyasına duyurmak ve korumaya yönelik projeler üreterek toplumun bilinçlendirilmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğrencilerinin mesleki açıdan gelişmeleri için kazı alanlarında uygulama yapmalarını sağlayarak faaliyetlerini yürütmektedir.
Merkezin Müdürleri
Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel (1954-1974)
Prof. Dr. Jale İnan (1974-1983)
Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu (1983-2010)
Prof. Dr. İnci Delemen (2010-2014)
Prof. Dr. Sedef Çokay Kepçe (2014-)
Kazılar ve Araştırmalar
Side Kazısı (1947-1967, 1974-1983)
Kremna Kurtarma Kazısı (1970-1972)
Kremna’da 1970-1972 yılları arasında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları adına, Prof. Dr. Jale İnan başkanlığında, kentte yoğunlaşan kaçak kazılar sebebiyle bir kurtarma kazısı yapılmıştır. Bu kurtarma kazısında Kütüphane binasının tabanında Bizans Dönemi’ne ait mozaik ve Roma Dönemi’ne ait dikdörtgen prizma şeklinde yazıtlı kaideler açığa çıkarılmıştır. Bu kaideler üzerinde 10 adet mermer tanrı ve tanrıça heykelleri bulunmaktaydı. Bu heykeller günümüzde Burdur Arkeoloji Müzesi’nin Kremna Salonu’nda sergilenmektedir.Kentteki yapılar Roma İmparatorluk Dönemi’ne aittir. Etrafı bir surla çevrili olan kentin girişi batıdandı. Koloni kentlerinin birçoğunda olduğu gibi Kremna’da da ızgara plan uygulanmıştır. Resmi yapıların çoğu iki küçük vadi içinde toplanmıştır. İki vadinin tabanında forum, basilica (mahkeme salonu), eksedra ve kütüphane yapısı vardır. Kentin doğusundaki tepe yamacına tiyatro, onun alt tarafına bir stoa inşa edilmiştir. Batıda ise sütunlu cadde, propylon ve nymphaeum gibi yapılar bulunmaktadır.
Perge Kazı ve Onarım Çalışmaları (1946-2012)
Merkez Tarafından Desteklenen Yayınların Listesi
Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi
https://nif.edebiyat.istanbul.edu.tr/
https://www.nifolympos.com/
Milas’ın 14 km kuzeydoğusunda yer alan Labraunda kutsal alanı son derece iyi korunmuş kalıntıları ve olağanüstü bir doğaya sahiptir.
Zeus Labraundos kültüne ev sahipliği yapan kutsal alan en görkemli dönemini MÖ 4. yüzyılda Hekatomnidler Dönemi’nde, özellikle Hekatomnos’un oğulları Maussollos (MÖ 377-352) ve Idrieus (MÖ 351-344) zamanında yaşamıştır. Labraunda’ya dair en erken izler prehistorik döneme kadar iner. Hellenistik, Roma İmparatorluk, Geç Antik ve Bizans dönemlerinde de yapı faaliyetleri sürmüştür.
İlk kazılar 1948 yılında Uppsala Üniversitesi’nden (İsveç) Prof. Dr. Axel Persson başkanlığında İsveçli bir ekip tarafından başlamış; bu kazılar 2013 yılına kadar devam etmiştir. 2013 yılında Prof. Dr. Olivier Can Henry’nin (Lyon 2 Üniversitesi, Fransa) bilimsel başkanlığında Milas Arkeoloji Müzesi tarafından yapılan kazılar, 2014 yılından itibaren Prof. Dr. Olivier Can Henry’nin başkanlığında, Dr. İpek Dağlı’nın (İstanbul Üniversitesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı) kazı başkan yardımcılığında, Türk uzmanlar çoğunlukla olmak üzere uluslararası bir ekip tarafından sürdürülmektedir.
Kazılar kutsal alanın Hekatomnidler öncesi döneminden başlayarak Bizans dönemine kadar uzanan geniş bir kronolojik bağlamda gerçekleştirilmektedir. 2022 yılı kazı alanlarından Doğu stoa, kutsal alanın Hekatomnidler öncesine, Teras 2 stoa Hekatomnidler dönemine, Doğu Hamam ve Roma Havuzu kazısı Roma İmparatorluk dönemine, Bizans Mezarlığı kazısı ise Geç Antik dönem ve Bizans dönemine odaklanmaktadır. Bunun yanında küçük buluntu çalışmaları, restorasyon/konservasyon ve çevre düzenleme çalışmaları da sürdürülmektedir. Kazıya katılan öğrenciler farklı projelerde görev alabilir; kazı, yüzey araştırması, depo çalışması ve belgeleme konularında kendilerini geliştirme imkânı bulabilir.
İletişim: Arş. Gör. Dr. İpek Dağlı, D Blok 1. Kat 15 numaralı oda, ipek.dagli@istanbul.edu.tr
Antik Dağlık Kilikia Bölgesi (Kilikia Trakheia (Eski Yunanca)-Cilicia Aspera (Latince) günümüzde kabaca, Alanya’dan (Korakesion) Mersin’in Mezitli İlçesi’ndeki Soloi-Pompeiopolis antik kentine kadar olan, yurdumuzun Akdeniz Bölgesi’nin orta ve doğusunun bir kısmını kapsamaktadır. Tarihi ve arkeolojik açıdan Prehistorik dönemlerden Bizans Dönemi sonuna yerleşim örnekleri sunan bölge, özellikle Klasik Arkeoloji, Sanat Tarihi ve Anadolu Arkeolojisi bağlamında çok zengin bir kültürel geçmişe sahiptir. Korakesion (Alanya), Anemourion (Anamur), Nagidos (Bozyazı), Seleukeia pros Kalykadno (Silifke), Olba-Diocaeserea (Uğuralanı) ve Elaiussa Sebaste (Ayaş) gibi önemli antik yerleşmeleri barındıran bölge, bunun yanı sıra oldukça iyi korunmuş antik kırsal yerleşmelere de sahiptir.
Prof. Dr. Hamdi Şahin başkanlığında, Yrd. Doç Dr. Aşkım Özdizbay başkan yardımcılığında ve Ar. Gör İpek Dağlı Dinçer’in (M.A.) bilimsel katılımındaki yüzey araştırması projesi, 2013 yılından itibaren Eskiçağ Tarihi ve Klasik Arkeoloji akademisyen ve öğrencilerinin ortak katılımıyla, Temmuz-Ağustos-Eylül aylarında, arkeolojik-epigrafik yüzey araştırması merkezli yürütülmektedir. Proje aynı zamanda antik demografi konulu bir TÜBİTAK projesini de içermektedir.